भदौ २७ धनगढी । कैलालीको चुरे गाउँपालिका वडा नम्बर–४ खैरालामा रहेको गर्भा दरबार संरक्षणको अभावमा जीर्ण बन्दै गइरहेको छ । विसं १९८४ मा खड्कशम्शेर जङ्गबहादुर राणाले निर्माण गरेको ऐतिहासिक गर्भा दरबारको संरक्षण नहुँदा जीर्ण बन्दै गएको हो । सरोकारवाला निकायले संरक्षणमा चासो नदिँदा ऐतिहासिक महत्व र पर्यटकीय सम्भावना बोकेको राणाकालीन ऐतिहासिक दरबार खण्डहरमा परिणत हुँदै गएको स्थानीयले बताएका छन ।
राणाकालीन दरबार जीर्ण हुँदै जाँदा पानी चुहिएर पर्खाल भत्किसकेको स्थानीय प्रेम गुरूङले बताए । लामो समय देखि भवन प्रयोगविहीन बनेपछि भत्किँदै गएको बताउदै उनले दरबारका कलाकृति जडित भित्ता २०५५ सालदेखि भत्किन सुरू भएको बताए । ऐतिहासिक दरबारको संरक्षण गर्नसके पर्यटकीय क्षेत्रको रुपमा विकास गर्न सकिने सम्भावना रहेको गुरूङले बताए । “राणाकालमा निकै चहलपहल हुने गर्भा दरबार २०३२ सालपछि सुनसान बन्दै गएको उनले बताए ।
उक्त दरबारमा २०३३ सालपछि कोही पनि बास नबसेको उनले बताए । हावापानी, मौसम र भौगोलिक रुपमा उपयुक्त स्थान भएकाले राणाशासकले गर्भालाई रोजेको हुनसक्ने स्थानीयको बुझाइ रहेको छ । पम्परागत ईट्टामा मासको गाह्रो लगाएर निर्माण गरिएको गर्भा दरबारमा ८३ झ्याल र ५३ ढोका रहेका छन् । दश रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको उक्त दरबार तीन खण्ड र तीन तले रहेको छ ।
सुरक्षाका दृष्टिकोणले दरबारभित्र भुइँतले सुरुङ समेत बनाईएको बताउदै उनले सुरुङ अहिले पुरिएको बताए । राणा शासकहरु पोत उठाउन खैराला दरबारबाट डोटी बर्छेनको च्यूरी, मान्नाकापडीको भट्टेबाटा, गड्सेराको उदैँनी, तेलेको जल्फुमा बास बस्दै डोटीको सिलगढी पुग्ने गरेको जानकारीहरु बताउँछन् । ऐतिहासिक महत्व बोकेको दरबारको मर्मत सम्भारका लागि सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारले आर्थिक वर्ष २०७५÷७६ मा ६० लाख, आर्थिक बर्ष २०७६÷७७ मा ५० लाख बजेट विनियोजन गरेको भए पनि प्राविधिक कठिनाइका कारण बजेट कार्यान्वन हुन नसकेको पूर्व मुख्मन्त्री दीर्घ सोडारीले बताएका छन ।
उनले उक्त दरबार पुरातत्व विभाग अन्तर्गत पर्ने भएकाले आफू मन्त्री हुँदा दरबार संरक्षणका लागि विभागको टोली ल्याएर स्थलगत अवलोकन गराएको जानकारी गराए । विभागको टोलीले स्थलगत अध्ययन गरेर त्यसको सम्पूर्ण जानकारी लिएर फर्केको सोडारीले बताए । पुरातत्व विभागले दरबारको मर्मत सम्भारका लागि के गर्दैछ भन्ने कुराको सोधखोज भने नगरिएको उनले बताए ।
चुरे गाउँपालिकाले गर्भा दरबारलाई ऐतिहासिक पर्यटकीय क्षेत्रका रुपमा राखेको गाउँपालिकाका अध्यक्ष चक्रबहादुर बोगटीले बताए । गर्भा दरबारको संरक्षण गरी पर्यटन प्रवर्द्धनको योजना बनाइएको उनले बताखए । पालिकासँग पर्याप्त बजेट नहुँदा प्रदेश र केन्द्र सरकारसँग बजेट माग गरिएको बताउदै उनले बजेट सुनिश्चित भएपछि योजना कार्यान्वयन गरिने जानकारी गराए ।
